Şema Terapi

Jeffrey Young tarafından geliştirilen ve Bilişsel Davranışçı Terapi’nin (BDT) eksik kaldığı bazı alanları tamamlamak için oluşturulmuş, daha derinlemesine bir psikoterapi yöntemidir. Şema Terapi, özellikle çocukluk döneminde gelişen ve bireyin hayatında kalıcı hale gelen olumsuz düşünce, duygu ve davranış kalıplarını (şemalar) hedef alır. Bu şemalar, bireyin kendisiyle, başkalarıyla ve dünya ile ilgili algılarını etkiler.

Şema Terapi’nin Temel Unsurları

1. Şemalar: Şema Terapi’nin merkezinde yer alan “şemalar”, çocukluk veya ergenlik döneminde yaşanan travmalar, ihmal, olumsuz ebeveyn tutumları gibi faktörler sonucunda gelişen derin psikolojik yapılandırmalardır. Bu şemalar, bireyin yetişkinlik yaşamında da devam eder ve işlevsiz düşünce, duygu ve davranışlara yol açar. Örneğin, bir kişi çocukluğunda sürekli eleştirildiyse, “yetersizlik” şeması geliştirebilir.
2. Şema Alanları: Şema Terapi, bireylerin hangi tür şemaları olduğunu anlamak için şemaları belirli kategorilerde gruplar. Bu şema alanları arasında:

• Terk Edilme: Bireyin başkaları tarafından terk edileceğine dair yoğun bir korku geliştirmesi.
• Yetersizlik: Kendisini değersiz, yetersiz veya başarısız hissetme.
• Kusurluluk: Kendini kusurlu, hatalı ya da sevilmeye layık olmayan biri olarak görme.
• Duygusal Yoksunluk: Başkalarının duygusal olarak destek sağlamayacağı inancı.

1. Şema Modları: Bireylerin bir duruma verdikleri tepkilerde hangi modda olduklarını anlamak önemlidir. Şema modları, bireyin belli bir anda nasıl düşündüğünü, hissettiğini ve davrandığını belirleyen kısa süreli psikolojik durumlar olarak tanımlanır. Örneğin:

• Çocuk Modları: Kişinin çocukluk dönemindeki temel ihtiyaçlarının karşılanmaması sonucu ortaya çıkan modlar (örneğin, “savunmasız çocuk” modu).
• Uyumsuz Başa Çıkma Modları: Bireyin şemalarla başa çıkmak için geliştirdiği sağlıksız tepkiler (örneğin, aşırı uyum, kaçınma).
• Sağlıklı Yetişkin Modu: Terapide bireyin ulaşmaya çalıştığı, sağlıklı düşünce ve davranışların devrede olduğu mod.

1. Uyumsuz Başa Çıkma Stratejileri: Şema Terapi, bireylerin şemalarla başa çıkmak için geliştirdikleri uyumsuz stratejileri incelemeye çalışır. Bu stratejiler genellikle durumu geçici olarak idare etse de, uzun vadede bireyin sorunlarını çözmez, hatta derinleştirir. Başa çıkma stratejileri üç ana kategoride incelenir:

• Kaçınma: Birey, şemaların tetiklenmesini önlemek için bazı durum ya da ilişkilerden kaçınır.
• Teslim Olma: Şemanın doğru olduğuna inanıp, ona uygun davranma (örneğin, “yetersizim” şemasına sahip birinin gerçekten başarısız biri gibi davranması).
• Aşırı Telafi: Şemayı telafi etmek için abartılı tepkiler verme (örneğin, sürekli üstünlük kurma çabası).

1. Terapötik Süreç: Şema Terapi’de terapist, bireyin şemalarını ve şema modlarını anlamasına ve bunları yeniden yapılandırmasına yardımcı olur. Terapide kullanılan bazı teknikler şunlardır:

• Bilişsel Müdahaleler: Şemalar ve bu şemaların işlevsiz olduğuna dair farkındalık geliştirme.
• Duygusal Müdahaleler: Geçmişteki travmalar ve duygusal yoksunlukların ele alınması.
• Davranışçı Müdahaleler: Yeni ve sağlıklı başa çıkma stratejilerinin geliştirilmesi.
• Terapötik İlişki: Terapist, bireyin şemalarına ve modlarına hitap ederken, empatik ve destekleyici bir ilişki kurarak bireyin kendini güvende hissetmesini sağlar.

Şema Terapi’nin Etkili Olduğu Alanlar

• Kişilik Bozuklukları (özellikle borderline ve narsistik kişilik bozuklukları)
• Kronik Depresyon
• Anksiyete Bozuklukları
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• İlişki Problemleri

Şema Terapi, bireyin çocukluktan gelen derin kökleri olan sorunları ele almak ve bu sorunların neden olduğu tekrarlayan olumsuz döngüleri kırmak amacıyla uzun soluklu bir terapi yöntemi olarak öne çıkar.